چهارصفه های زواره در حال جان دریافت... - وبلاگ ساعت ورزشی

به گزارش وبلاگ ساعت ورزشی، خبرنگاران/اصفهان گرمای کویر را تنها کویرنشینان آن درک می کنند. گرمایی که گاه مغز آدمی را به قولی به جوش می آورد و بر خلق و خوی انسان کویرنشین هم تاثیر می گذارد.

در این مواقع پناه بردن به خانه های چهارصفه گاه گلی و خشت و گلی بدور از آجرها و آجرنماهای زیبا و ساخته شده با سبک و سیاق منطقه تا حدودی آبی بود بر آتش گرمای جان انسان کویرنشین. چهارصفه هایی با در و دیوارها و سقف های گنبدی شکل پوشیده از مخلوط خاک و کاه که در اوج تابستان گرم با پاشیدن آب به دیوارها بوی دلچسب خاک را در مذاق ساکنان این خانه ها شیرین می کرد و حتی بعضا خستگی را از جان خسته هاشان می زدود و حس خوب زندگی به وجود می آورد و بعضا پنکه ای کوچک که برای خنک کردن بیشتر محوطه، جلوی آن سینی آبی قرار می گرفت تا گردش پرده های آن، با خوردن باد آن به این ظرف آب خنکای خاصی را به صورت گرمازده ها بزند.

این نوع خانه ها با چهار صفه و نورگیرهایی که در سقف ها نمایان بود و یا طاقچه هایی به نام رپ که بعضا درآنها ظرف های مواد خوراکی که از زمستان آماده می شد و یا محلی برای نگهداری میوه های پاییزی و زمستانی آویزان بر آنها که تنها با نردبان قابل دسترسی بود، جلوه ای خاص به این نوع خانه ها می داد و از همه مهمتر صفا و صمیمیتی بود که در هر بخش این چهارصفه ها جاری و ساری بود و بعضا چند خانواده با هم در این خانه ها زندگی می کردند و در هر یک از این صفه ها اقوام و آشنایان سکنی داشتند.

یکی از ویژگی های منحصربفرد این خانه ها در شهر کویری و تاریخی زواره اصفهان این بود که در هر یک از این صفه ها دار قالی برپا بود و صدای نقشه خوان قالی که برای بغل دستی نقشه طرف دیگر قالی را می خواند تا همزمان با هم نقشی زیبا بر تار و پودر قالی بیندازند، شنیده می شد و چه لذتی داشت ظهرها همه خسته از کار روزانه در کنار هم خنده بر لب، دور هم سفره ای پهن می کردند و انواع غذاها بر سر سفره می آمد و گل می گفتند و گل می شنیدند و اگر مسئله ای پیش می آمد همه در تکاپو بودند تا آن را حل کنند و غمی در این میان باقی نماند.

اما در حال حاضر دیوارهای بتنی و آجر و آجرنماهای شیک و چشم نواز جای خود را به این خانه های کاه گلی داده که نه تنها از گرمای هوای کویر نمی کاهد، بله رنج و سختی بیشتری به جان مردم آن نموده و حتی پنکه های سقفی و کولرهای آبی هم بعضا نمی توانند ذره ای از خنکای چهارصفه ها را به ساکنان آن بدهد و جوابگوی رفع گرمای کویرنشینان باشد.

در شهر زواره مدت ها بود که این چهارصفه ها در حال فراموشی بود و بیشتر آنها رو به تخریب، ولی چند سالی است که مالکان و صاحبان آنها بار دیگر به فکر بازسازی و بازسازی این خانه ها بر آمده اند و قرار است صفا و صمیمیت را بار دیگر به خاطره ها برگردانند و کام خود و مهمانانشان را با بازسازی و بازسازی این خانه ها شیرین کنند و خاطرات گذشته فراموش شده را بار دیگر در ذهن ها زنده کنند و به یادمان بیاورند هر چیزی قدیمی اش خوب است.

در حال حاضر بیش از 400 خانه چهار صفه ای در بخش زواره شناسایی شده است که بیشترا آنها در حال بازسازی و بازسازی هستند و در این میان مشارکت مردمی برای احیای این تعداد بنای تاریخی را شاهد هستیم

زواره یکی از شهرهای بسیار کهن کویری است که پیشینه آن به دوران پیش از اسلام می رسد و از معدود شهرهای باستانی است که با وجود آن که بخشی از بافت تاریخی آن ویران شده یا در حال ویرانی است اما هنوز خانه های قدیمی با معماری خاص شهر کویری زواره در محدوده بافت تاریخی این شهر واقع شده است که مردم این شهر اراده نموده اند این خانه های تاریخی را بازسازی و احیا کنند.

این طرح که ساختار آن پیشینه ای بسیار کهن در معماری ایرانی دارد، در طراحی بسیاری از انواع فضاها مورد استفاده قرار گرفته است و می توان گفت که شاید هیچ الگویی به اندازه طرح چهار صفه در طراحی معماری ایرانی وجود نداشته که در طی قرون متمادی و در بسیاری از انواع بناها به کار رود.

به همین دلیل محمد رضا شواخی زواره یک فعال رسانه ای با اشاره به وجود 400 چهارصفه در شهر تاریخی زواره گفت : وجود این تعداد بنای تاریخی چهار صفه در زواره این شهر را به شهر چهار صفه ها یا به عبارتی پایتخت چهارصفه تبدیل نموده است.

هم چنین محمد ابوطالبی که 3 خانه قدیمی در محله پامنار در بافت تاریخی زواره را برای بازسازی خریداری نموده است، می گوید: بازسازی یکی از این خانه ها رو به خاتمه است و یکی دیگر از این خانه های چهارصفه ای هم در نیمه اول امسال تکمیل خواهد شد.

در همین رابطه بخشدار زواره هم گفت: هم اکنون 17 خانه تاریخی چهارصفه ای در زواره بازسازی شده است و 20 خانه دیگر هم در دست بازسازی است.

سید مهدی آموزگار، مشارکت مردم در بازسازی خانه های چهارصفه ای را خوب توصیف کرد و گفت: طرح بازسازی و احیای خانه های چهار صفه ای زواره از پارسال آغاز شده است و با مشارکت مردمی فرایند اجرایی این طرح سرعت یافته است.

وی تبدیل این خانه های تاریخی به بوم گردی را زمینه ای برای رونق صنعت گردشگری در شهر زواره بیان نمود.

غلامحسین غلامی و مجتبی کاویان هم در مقاله ای به بررسی جایگاه الگوی چهار صفه در سازمان فضایی معماری مسکونی ناحیه گرم و خشک ایران پرداخته اند و در مقاله خود آورده اند: از چهارصفه به عنوان کهن ترین الگوی معماری مسکونی در ایران، زیاد نام برده شده است. این الگوی ساختمانی صرف نظر از مباحث اقلیمی و سازه ای از دیدگاه معناگرایی نیز از دوره باستان حایز اهمیت بوده و در نقوش و طرح های مختلف تکرار شده است. در معماری ایران، این الگو از بیانی خالص در آرایش فضایی نمونه های اولیه به فضایی جزء در نمونه های تکامل یافته تر تبدیل می گردد و به این ترتیب الگوهای متنوع فضایی در خانه ها و کوشک ها را شامل می گردد.

این دو نویسنده در این مقاله آورده اند: در حالی که خانه های زواره، دارای الگویی پایه با فضای مرکزی سرپوشیده است برای توسعه و تکامل در خانه های بزرگ و ظهور در حوضخانه آماده شده است. در خانه های حیاط دار فلات مرکزی ایران، الگوی چهارصفه در حیاط ناپدید می گردد و در فضاهای جزء پدیدار می گردد، حوضخانه شکل اصلی بیان الگوی چهارصفه در این خانه هاست.

به همین دلیل یک فعال میراث فرهنگی هم به خبرنگار وبلاگ ساعت ورزشی گفت: در شهر تاریخی زواره در حاشیه کویر در استان اصفهان خانه های چهارصفه ای به وفور دیده می گردد و می توان گفت در دهه 30 شمسی همه خانه های این شهر که امروز جزء بافت تاریخی ثبت میراث ملی است، بصورت چهارصفه ای و به ندرت سه صفه ای بوده که امروز بیشتر این بناهای با ارزش حفظ شده و در حال بازسازی است.

محسن هادی طحان در ادامه اضافه نمود: بنای چهارصفه به دوران قبل از اسلام برمی گردد که از چهارتاقی ها نشأت گرفته است.

وی ادامه داد: چهارتاقی ها که همان آتشکده های تاریخی است، هسته تشکیل دهنده چهارصفه های شهر زواره و روستای تلک آباد و دیگر روستاهای اطراف است.

این فعال میراث فرهنگی شرح داد: چهارتاقی بناهایی هستند که دارای قاعده مربع هستند و از چهار پایه با چهار تاق تشکیل شده اند. چارتاقی تعریفی اختصاصی و عمومی دارد.

وی اضافه نمود: در تعریف اختصاصی ، چارتاقی های منفردی با عمر تقریبی 2000 تا 1500 سال را گویند که به عنوان آتشکده در نواحی گوناگون ایران دیده می شوند و با همین نام شناخته می گردند.

این چارتاقی ها، بناهای بزرگ و مستقلی هستند که عناصر معماری دیگری در آنها بکار نرفته و حتی بدون دیوار محاطی و در یا پنجره هستند.

هادی طحان اضافه نمود: به نظر بنده می توان گفت به مرور زمان مردم زواره باستان که زرتشتی بوده اند، هسته اولیه خانه را به شکل چهارتاقی ساخته و چهار دهنه آن را گسترش داده و مسقف نموده اند.

وی گفت: بعضی از باستان شناسان عقیده دارند که چهارصفه های زواره قبل از چهارتاقی های باستانی وجود داشته است. عده ای دیگر نیز عقیده دارند که بنای چهارصفه ها هیچ ربطی به چهارتاقی های باستانی (آتشکده ها) ندارد که هر دو احتمال بسیار ضعیف است، چرا که دیرینه زواره ، تلک آباد و امیران و... به قبل از اسلام برمی گردد؛ همان زمان که چهارتاقی آتشکده ها به وفور وجود داشته است.

این فعال میراث فرهنگی در خصوص کاربری سازه های چهارتاقی گفت: این سازه ها عموما در بسیاری از بناهای باستانی اعم از کاخ ها نیز دیده می گردد و این سبک به تدریج مسجدها، امامزاده ها و نیایشگاه ها و حتی کلیساها را نیز تحت تاثیر قرار داده است، به طوری که در این بناها صحن اصلی و اتاق میانی با معماری چارتاقی طراحی و ساخته شده است.